Pierwsze były pojazdy i koła garncarskie, z czasem pojawiły się również młyny, koła sterowe i … zawiasy u drzwi. A także koła zamachowe i silniki elektryczne. Bez kół nie mielibyśmy prądu z elektrowni, ani wentylatora, chłodzącego procesor w komputerze. Czy cywilizacja techniczna bez koła w ogóle byłaby możliwa? Na pewno nie taka, jaką mamy obecnie.
Koło jest powszechnie uważane za najważniejsze osiągnięcie technologiczne w historii. Bywa wykorzystywane w niemal każdej dziedzinie naszego życia, jednak szczególnie wyróżnia je to, że jest jedynym z ważnych wynalazków, który nie powstał dzięki podpatrywaniu przyrody. Inne, jak igła do szycia, czy łódź, mają swoje pierwowzory w naturze (były nimi rybie ości, i kawałki drewna, unoszące się na wodzie). Jednak wprawdzie istnieją kuliste owoce i nasiona, zdolne toczyć się po ziemi, ale nigdzie nie ma zwierzęcia, ani rośliny, które posiadałyby okrągły element z osią pośrodku, pozwalający na jazdę po równej powierzchni tak, jak robią to wozy, czy samochody. Wynalezienie koła było więc osiągnięciem o wiele trudniejszym, a przy tym niezwykle przydatnym.
Koło kto wynalazł i co ono zmieniło
Kto wynalazł koło? Pierwsze koło wynaleziono około 3500 r. p.n.e. na terenach dzisiejszego Iraku lub Iranu. Dokładny wynalazca nie jest znany, lecz przypuszcza się, że był to garncarz, gdyż początkowo koła używano w warsztatach garncarskich. W tym samym czasie koło wynaleźli także Chińczycy.
Użycie kół sprawia, że bardzo ciężkie przedmioty i pojazdy można przetaczać z miejsca w miejsce za pomocą stosunkowo niewielkiej siły – wielokrotnie mniejszej, niż byłaby potrzebna do przepchnięcia ich po ziemi, albo do przeniesienia w tradycyjny sposób. Dzięki temu stało się możliwe podróżowanie o wiele prędzej, i na znacznie większe odległości, a także przesyłanie towarów szybko i w dużych ilościach
Ale kiedy wynaleziono koło, szybko znalazło ono także wiele innych zastosowań: pojawiły się koła garncarskie, młyny do mielenia zboża, i – rydwany bojowe, które nie raz wpływały na przebieg bitew. Z upływem czasu pojawiały się kołowrotki, używane do przędzenia nici, krążki linowe, niezbędne w budownictwie, koła zębate i śmigła samolotów. Trudno znaleźć dziedzinę życia, w której obylibyśmy się bez wynalazku, jakim jest koło. Na pewno wielu nurtuje pytanie: koło – kto wynalazł i gdzie?
Gdzie wynaleziono koło
Nic dziwnego, że wiele krajów chciałoby móc poszczycić się, że to na ich terytorium wynaleziono coś tak niezbędnego naszej cywilizacji. Jednak do naszych czasów nie zachowała się ani informacja, kto wynalazł koło, ani nazwa kraju, z którego pochodził wynalazca. Można jedynie próbować ustalić, kiedy w jakim kraju koła zaczęto używać, i uznać, że pochodzi ono z miejsca, w którym pojawiło się najwcześniej. Tak więc, należy najpierw spytać, kiedy wynaleziono koło, żeby dowiedzieć się, który kraj ma powód do dumy.
Kto wynalazł koło garncarskie, a kto zapożyczył
Przez długi czas uważano, że miejscem, w którym wynaleziono koło, był starożytny Sumer (obecnie jego tereny należą do Iraku i Iranu), z którego pochodzi najstarsze na świecie, znalezione podczas wykopalisk, koło garncarskie, oceniane na 5500 lat. Innym krajem, uważanym za prawdopodobnego pierwszego odkrywcę była Mezopotamia (obecnie Irak lub Kuwejt), za sprawą odkrytych tam piktogramów, przedstawiających wozy z kołami.
Obecnie znane są ślady, wskazujące na to, że pojazdów kołowych zaczęto używać niemal w tym samym czasie w wielu miejscach
- w Sumerze (obecnie Irak i Iran)
- w Mezopotamii (obecnie Irak i Kuwejt)
- w Europie Wschodniej i Centralnej
- na Kaukazie
- na terenach Cywilizacji Doliny Indusu (obecnie Indie i Pakistan)
- w Chinach.
Trudno ocenić jednoznacznie, w którym miejscu pojawiły się najpierw, by następnie szybko – jak przystało na pojazdy kołowe – dotrzeć wszędzie tam, gdzie można dojechać lądem. Miało to miejsce w czwartym tysiącleciu przed naszą erą.
Przyjmuje się także, że odpowiedź na pytanie „kto wynalazł koło garncarskie?” brzmi: mieszkańcy Mezopotamii. Prawdopodobnie było tam używane już 6000 lat temu.
Polski akcent
Z pewnością zbyt mało znany jest fakt, że krajem, który może się pochwalić posiadaniem ważnych zabytków, związanych z pojazdami kołowymi, jest Polska. Odkryty w polskiej wsi Bronocice garnek, nazywany potocznie Wazą z Bronocic, jest ozdobiony najstarszym istniejącym na świecie przedstawieniem wozu kołowego – ma, według datowań, od 5400 do ponad 5650 lat, a więc może być starszy od koła garncarskiego z Sumeru, i jest o około tysiąc lat starszy od piramid egipskich. W leżącej niedaleko wsi Olszanica znaleziono natomiast ślady ogromnej stodoły, z drzwiami o szerokości 2,2 m – zdaniem badaczy tak szerokie wejście mogło być potrzebne jedynie po to, by dało się tam wjechać wyładowanym wozem. Stodoła może być (choć nie jest to pewne) jeszcze starsza od Wazy z Broniocic – jej wiek określono na 5000 – 7000 lat. To oznacza, że czas, kiedy wynaleziono koło, być może należy przesunąć jeszcze dalej w przeszłość.
Inne tropy
Natomiast najstarszym zachowanym kołem od wozu jest Koło z Lublany (Słowenia), oceniane na około 5200 lat. Warto tu zaznaczyć, że zabawki na kółkach, mające nawet ponad pięć tysięcy lat, są znajdowane w dużej części Europy, od Niemiec po północne wybrzeże Morza Czarnego. Można sądzić, że w tym czasie pojazdy na kołach nie były już niczym nowym dla mieszkańców tamtych okolic.